İsrail gazı Türkiye için alternatif olabilir mi?

Emre Eser

Türkiye’nin güç gereksinimini karşılamak için izlediği siyaset çerçevesinde İsrail gazı tekrar gündemde. Daha evvel de vakit zaman gündeme gelen bu mevzudaki son çıkışı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yaptı. Ukrayna ziyareti dönüşünde uçakta gazetecilere değerlendirmelerde bulunan Erdoğan, “İsrail doğal gazını ülkemizde kullanırız, kullanmanın ötesinde Avrupa’ya geçişi için de müşterek bir çalışmanın içerisine gireriz. Artık Sayın Herzog’la da inşallah Türkiye ziyaretinde bu hususlar bizim gündemimizde olacak” dedi.

Erdoğan, Arnavutluk ziyareti dönüşünde yeniden uçakta gazetecilere yaptığı kıymetlendirme emsal sözleri kullanmış ve “Eğer İsrail gazı Avrupa’ya gidecekse bu iş Türkiyesiz olmaz” demişti.

İran’dan gaz akışında yaşanan sorun Türkiye’nin endüstride kullanılan gazı kısmasına neden olmuş ve üretici zora düşmüştü. Bu bakımdan Türkiye’nin güçte kaynak çeşitliliğini arttırması hayli değerli. Pekala İsrail gazının kullanılması Türkiye için ne kadar mümkün?

“Çeşitlilik için yeterli olabilir”

DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği (OME) Hidrokarbonlar Müdürü Sohbet Karbuz’a nazaran İsrail gazı Türkiye’nin güçte arz güvenliği ve güzergâh çeşitliliğinin güçlenmesi için âlâ bir alternatif. Lakin Karbuz, İsrail gazının fiziki olarak Türkiye’ye ulaşmasının önünde çok değerli mahzurlar olduğuna işaret ediyor.

Doğu Akdeniz Boru Sınırı yahut bilinen ismiyle Eastmed Boru Sınırı ile İsrail’in Leviathan Gaz Sahası’ndaki gazı Avrupa’ya taşımak istediğini lakin bunun yalnızca masada bir proje olarak kaldığını belirten Karbuz, “Bu projenin gerçekleşmesi esasen çok zordu. Ancak Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Kısmı ve İsrail bunu hükümetler seviyesinde uzun müddet çalıştı. Pekala ne oldu? Leviathan alanının operatör şirketleri bu çizgisi en başından beri hiç desteklemedi. Yani siz ne kadar siyasi ve politik olarak bir duruş sergileseniz de olayın ticari boyutu da çok kıymetli. Alıcı ve satıcının ortak hali gerekli. Burada satıcı esasen yoktu” dedi.

“Şirketlerin haline bakacağız”

İsrail gazının Türkiye’ye taşınması noktasında da tıpkı kuralların geçerli olduğunu hatırlatan Karbuz, “Leviathan gaz alanının operatör şirketlerinin şu an bu gazın işletilmesi için iki alternatifi mevcut. Şirketler bunun üzerine uzun müddettir çalışıyor. Birincisi bir off-shore (açık deniz) sınırı ile Mısır’daki LNG tesislerine gazı taşımak ikincisi ise bir yüzer LNG tesisi kurmak. Türkiye, işte burada üçüncü bir alternatif olabilir. Bu ticari olarak kıymetlendirilir ve karar verilir. Orada da şirketlerin hali önemli” tabirlerini kullandı.

Karbuz, iki ülke ortasındaki olumlu münasebetlerin bu sürece yarar sağlayacağını söyledi ve şunları ekledi: “Bu destekleyici bir tutum olacaktır. Daha evvel iki ülke ortasındaki yaşanan gerginlikler süreci baltalamıştı. Şirketler görüşemiyordu. Artık bu olumlu hava bu mevzudaki asıl yürütücüler olan şirketlerin görüşmeleri için kapı açacaktır.”

Türel ve ticari pürüzler

Bu hususta Türkiye’nin önünde hukuksal, ticari ve politik pürüzler olduğunu anlatan Karbuz’a nazaran Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin hali da İsrail gazının Türkiye’ye taşınması noktasındaki sorunlardan biri. Karbuz’un bu bahiste değerlendirmesi ise şöyle: “Proje için anlaşıldığını, finansman bulunduğunu ve ticari olarak da işlerin yürüdüğünü düşünelim. Gazın Türkiye’ye gelmesi için kurulacak sınırın geçtiği bölgede Güney Kıbrıs Rum Kısmı bir hak savında bulunuyor. Orada tek taraflı olarak bir Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) ilan etti. Boru çizgisini geçirmek istediniz, size mani olacaktır. Kolay bir örnekle Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) raporu istedi. Ne yapacaksınız. Bu raporu verdiğinizde o ülkeyi tanımış olacaksınız. Öbür sıkıntılar da var ayrıyeten.  Yani tüzel ve politik olarak da İsrail gazının Türkiye ulaşmasının önündeki pürüzler güçlü.”

Evvel Türkiye’ye gelmesi gerek

İsrail gazı Avrupa’nın güçteki arz güvenliği için de kıymetli bir alternatif olarak gösteriliyor. Pekala İsrail gazı, Rus gazına alternatif olarak masaya konabilir mi? Sohbet Karbuz’a nazaran evvel bu gazın önündeki manileri aşıp Türkiye’ye gelmesi lazım lakin tekrar de alternatif olması şimdilik mümkün değil.

Türkiye ile İsrail ortasındaki doğal gaz çizgisinin çok çetrefilli olduğuna değinen Karbuz, “Bu çizgi başarılı olursa Türkiye için çok hoş olur. Leviathan alanının operatör şirketleri için de çok hoş bir opsiyon olur. Lakin kesin olarak satıcıların da projeye takviyesi koşul. Satıcılar takviye vermezse gaz olmaz. Gaz olmazsa da boru çizgisinin bir manası kalmaz. Bu süreçte atlanmaması gereken başka kıymetli mevzu da güç fiyatlarındaki yükseliş. Bu yüksek fiyatlar yeni projeler için tahminen şirketlerin daha iştahlı olmasını sağlayabilir” dedi.

800 milyar metreküpten fazla rezerv

İsrail gazı Doğu Akdeniz’deki güç denkleminin en değerli modüllerinden biri. İsrail, 2009 yılında Tamar gaz alanında 280 milyar metreküplük bir gaz rezervi, 2010 yılında ise Leviathan gaz alanında 622 milyar metreküplük bir rezerv bulmuştu. Bu gaz İsrail’in kendi gereksiniminin da ötesinde olduğu için kendine bir pazar bulmak zorundaydı.

Birinci olarak Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Kısmı ve İsrail bu bahiste ortak bir teşebbüs başlatarak Doğu Akdeniz Boru Sınırı yahut bilinen ismiyle Eastmed Boru Çizgisi projesi için çalışmalara başladı. Bu sınır İsrail gazını evvel Güney Kıbrıs topraklarına oradan Yunanistan’a taşıyacak ve Avrupa’ya dağıtılacaktı. Fakat yıllar geçmesine karşın çok sayıda memleketler arası toplantı gerçekleşse de bu çizgi için bir adım atılmadı. Çünkü bunun en büyük nedenleri çizginin imal maliyetinin epeyce fazla olması, güzergahtaki deniz derinliğinin boru çizgisi için tehlikeli olması ve Türkiye’nin bölgedeki varlığı idi. Türkiye’de yakın vakitte Libya ile imzaladığı deniz yetki alanlarının sonlandırılmasına dair mutabakat ile bu projenin güzergahını kesmiş oldu. Akabinde ABD’de bu projedeki dayanağını çektiğini açıkladı. Projenin maliyeti ise yaklaşık 10 milyar Euro olarak hesaplanmıştı.

Türkiye’ye 61 milyar metreküp gaz girdi

Boru Sınırları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) bilgilerine nazaran Türkiye’nin doğal gaz sistemine giren toplam ölçü, 2021’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 23,2 artarak 61 milyar 601 milyon metreküpe yükseldi.

Türkiye’ye giren doğal gaz ölçüsü 2020’de 50 milyar metreküp olarak hesaplanmış, toplam tüketim ölçüsü ise 48 milyar 300 milyon metreküp olarak gerçekleşmişti.

Rusya önder

Güç Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) kasım ayı yayınladığı rapora nazaran Türkiye’nin doğal gaz ithal ettiği ülkeler ve bu ülkelerin hisseleri şöyle: Rusya yüzde 32,03, ABD yüzde 16,50, İran yüzde 15,77, Azerbaycan yüzde 12,03, Mısır yüzde 11,58, Trinidad ve Tobago yüzde 1,84, Katar yüzde 1, 75.

Ayrıyeten Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) bilgilerine nazaran Türkiye’nin dün (03.02.2022) ürettiği elektriğin yüzde 22’si doğal gazdan karşılandı.