Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Taban Fiyat Tespit Komitesi, milyonlarca işçiyi ilgilendiren yeni minimum fiyatı belirlemek hedefiyle aralık ayının başında toplanacak. Bugüne kadar 20 minimum fiyat görüşmesinin 16’sında patronun dediği oldu. Ortalama fiyat haline gelen taban fiyatta emekçi temsilcisinin elinin güçlü olması için toplu aksiyon ve grev seçeneğinin kullanılabileceğine dikkat çeken Doç. Dr. Aziz Çelik, “Uluslararası Çalışma Örgütü’ne nazaran sendikaların taban fiyat artışı için grev ve toplu aksiyon yapması legaldir, bir haktır” dedi. Minimum fiyatın artık Türkiye’de toplumun genelini ilgilendirdiğine dikkat çeken Çelik, “Asgari fiyatı üst yanlışsız itiyorsunuz, daha uygun fiyat olanları da minimum fiyata yanlışsız basıyorsunuz. Türkiye’de 50-60 ortasında bir kesim minimum fiyatla çalışıyor. Bu, Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında” diye konuştu.
Türkiye’deki işçilerin bütünü ilgilendiren 2022 yılı taban fiyat görüşmeleri, aralık ayı başında başlayacak. Emekçi temsilcisi Türk-İş, patron temsilcisi TİSK ve Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın masada olacağı görüşmelerde bu yıl nasıl bir sonuç çıkacağı merakla bekleniyor. 2000-2020 ortasında 21 defa yapılan taban fiyat görüşmelerinin yalnızca 4’ünde uzlaşma sağlanarak taban fiyat belirlendi. 16 defa ise patronun dediği oldu. Türk-İş, yalnızca karar karşı çıkıp şerh koymakla yetindi.
Doç. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de giderek olağan fiyat haline gelen taban fiyatı ANKA Haber Ajansı’na kıymetlendirdi. Çelik, şunları söyledi:
2022 minimum fiyatı
“Bu sene pahalılık her zamankinden çok daha ağır hissediliyor. Bilhassa pandeminin akabinde ağır bir fiyat artışı var. Bunu, TÜİK verisi açıklasa da açıklamasa da hayatın her alanında işçiler hissediyor. Münasebetiyle pahalılıkla gayretin en değerli yolu da gelirleri arttırmaktır. Fiyatlar bir sonuç. Piyasada oluşan fiyatlar spekülasyon sonucu oluşmuyor. İktisattaki bozukluk sonucu oluşuyor. Fiyat artışlarının pahalılığa düşmesini engellemenin yolu, gelirleri yani fiyatları arttırmaktır. Hasebiyle bu sene taban fiyata ait beklentinin her zamankinden yüksek olduğunu düşünüyorum.
Nasıl hesaplanmalı
Minimum fiyatın ne kadar olacağının yanında nasıl hesaplanacağının da dikkate alınması lazım. Taban fiyat, personelin yalnızca kendisi için hesaplanıyor. Halbuki aile dikkate alınarak hesaplanması gerekir. Ölçü olarak hesaplanırken dikkate alınması gereken bir öbür faktör, yoksulluk sonu olarak tabir edilen ve DİSK ile Türk-İş tarafından da ölçülen sayılar var. 4 kişilik bir ailenin fakir sayılmaması için eline geçmesi gereken ölçüye ait hesaplar var. Bir ailede 2 minimum fiyatlı çalışan olduğunu varsayarsak bir ailenin fakir olmaması için taban fiyatın yoksulluk hududunun yarısı kadar olması gerekir ki haneye giren en düşük gelirin yoksulluk hududunu aştığını söyleyebilelim.
Enflasyonun birkaç puan üzeri önemli bir artış değil
Ulusal gelir artışından hisse almayan bir minimum fiyat yaklaşımı da yanlışsız olmayacaktır. Bunlar dikkate alınarak minimum fiyatı konuşmak lazım. Yoksa enflasyonun birkaç puan üzerinde bir taban fiyat saptanmış olması önemli bir artış manasına gelmeyecektir. Taban fiyat yetersizliğe devam edecek… Artık taban fiyat, çalışanların sonlu bir kesimisin fiyatı değil. Taban fiyat, artık ortalama fiyat haline geliyor. Bunları da dikkate alarak taban fiyat konusunda sayıları konuşmak gerektiğini düşünüyorum.
Taban fiyattaki artış başkalarına yansımıyor
Türkiye’de taban fiyat, bütün gelir tiplerinden daha fazla arttı. Türkiye’de büyük gelir kümeleri, kamu çalışanları, memurlar, personel emeklileri, memur emeklileridir. Bunların 2000’lerin başından bu yana fiyat, maaşlarındaki nominal artışlara baktığımızda, fiyatlarının, aylıklarının 8-9 kat ortasında arttığını görüyoruz. Ancak minimum fiyat 16 kat arttı. Bu şunu gösteriyor bize, taban fiyattaki artış başka fiyat düzeylerine yansımıyor.
Daha âlâ fiyatlar minimum fiyata gerçek bastırılıyor
Minimum fiyatı üst yanlışsız itiyorsunuz, daha uygun fiyat olanları da minimum fiyata yanlışsız basıyorsunuz. Türkiye’de taban fiyatlı çalışanlara bakıldığı vakit, yüzde 50-60 ortasında bir kesim minimum fiyatla çalışıyor. Minimum fiyatın yüzde 10 altı, yüzde 10 üstü civarında bir fiyatla çalışıyor. Bu Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında. Birtakım ülkelerde yüzde 3-5 civarında. Orada minimum fiyat sahiden minimum bir kısmın fiyatı. Türkiye’de minimum fiyat ise ortalama fiyat haline geliyor. Bir cins ‘asgari fiyat bumerangı’ dediğimiz bu oluyor. Geçmişte minimum fiyat öteki fiyatları üste gerçek çekerdi. Şu anda öbür bölümlerin pazarlık gücü sonlu olduğu için onların fiyatı gereğince artmıyor, gereğince artmadığı için de toplumda bir minimum ücretlileşme gözüküyor. Minimum fiyat ortalama fiyat haline geliyor. O yüzden ortalama fiyatı konuşuyor üzere konuşmak gerekiyor diye düşünüyorum minimum fiyatı.
Teşmil sisteminin değeri
Devlet bir alt hudut koyar, bu minimum fiyattır. Bu alt sonun dışındaki fiyat düzeyleri de toplumdaki bölümlerin pazarlık gücüne bağlı olarak değişir. Bu pazarlık gücü, bazen çok nitelikli bir meslek sahibi olursunuz, istisnai bir durumdur bu, fiyatınız artar. Genel olarak pazarlık gücü, toplumda çalışanların örgütlülüğüne bağlı olarak değişir. Yani sendika ve toplu pazarlık kapsamının yüksek olduğu ülkelerde minimum fiyatla çalışanların oranı düşüktür. Yahut teşmil dediğimiz düzenekle yani sendikalaşmanın önünde çeşitli pürüzler olabilir. Bir sendika bir işyerinde toplu kontrat yapıyorsa onu sendikasız işyerlerine de teşmil etmek, yani yararlandırmak. Böylelikle oradaki fiyat düzeyini de benzeri işleri yapan personellerin fiyat düzeyini de üst çekmiş olursunuz. Fiyatları arttırmanın yolu bir yandan pazarlık, örgütlülük, sendikacılıkla, toplu mukaveleyle olur; öbür taraftan da teşmil yoluyla olur.
Türkiye hukukunda da teşmil var
Minimum fiyatı en alt düzeyde saptamazsınız, iş kollarının duruma nazaran, yetişmiş olan iş kolundaki bir toplu mukaveleyi öteki sendikalaşamayan, sendikalaşmasına mahzur olunan personellere de yansıtırsınız. Avrupa’da baktığınız vakit bir yandan sendikalaşma bunu etkiliyor. Sendikalaşma oranın düşük olduğu ülkelerde bile teşmil düzeneğiyle sendikaların yaptığı kontrat, çalışanların geniş kesitine yansıyor. Bizde bu yol uygulanmıyor. Yoksa bizim hukuk sisteminde teşmil düzeneği var. Bizim hukuk sisteminde sendikalaşma mümkün, ancak sendikalaşmanın önünde büyük mahzurlar var. Fiili maniler var, kâfi teminat yok. O yüzden sendikalar zayıf. Teşmil de uygulanmıyor. Türkiye’de yalnızca taban fiyat belirliyor şu anda, genel fiyat düzeyini.
UÇÖ’ye nazaran grev legal hak
Minimum Fiyat Tespit Komisyonu’nun bileşimi demokratik değil. Emekçi konfederasyonlarının temsilinin daha demokratik olması mümkün. Başka konfederasyonların da katılımı… 5 kişilik bir heyet var. Bu heyetin bileşimi bu formda oluşabilir. İkincisi şu yapılabilir. Bu, bir klasik toplu mukavele üzere üyeleriniz ismine yaptığınız bir toplu mukavele değil. Ama dünyanın pek çok ülkesinde bu tip büyük fiyat pazarlıkları sendikaların toplu aksiyon hakkını kullandıkları pazarlıklardır. Ne demek bu? Grev yalnızca toplu iş mukavelesi görüşmesiyle sonlu bir şey değildir. Taban fiyat için grev yapabilirsiniz, bir toplumsal sigorta hakkı için grev yapabilirsiniz. Genel olarak toplumdaki personel haklarına ait grev ya da toplu hareket dediğimiz toplu hareket, milletlerarası çalışma hukukunda sendikaların ve çalışanların temel haklarından birisidir. Milletlerarası Çalışma Örgütü’ne nazaran sendikaların taban fiyat artışı için grev ve toplu hareket yapması yasaldır, bir haktır.
Taban fiyatı anlatmak sendikaların en kıymetli misyonu
Türk-İş ve başka konfederasyonların taban fiyat pazarlığını yalnızca müzakere masasıyla sonlu tutmamaları gerekiyor. Bunu bir toplumsal talep haline getirmeleri ve bu bahiste grev ya da toplu aksiyon dediğimiz, çalışanların beklentilerini güçlü bir biçimde ortaya koyacak toplumsal hareket. Şimdiye kadarki müzakerelere baktığımız vakit, ekseriyetle patron ve hükümet kanadının muahedesiyle sonuçlanabiliyor. Masadan evvel genel toplumsal talep olması… Konfederasyonlar üyelerine şunu anlatmak zorundalar: ‘Asgari fiyat, yeni işe giren insanları değil sizleri de ilgilendiriyor. Birçok işyerinde minimum fiyatın artması, sendikalı çalışanın de artması manasına geliyor’. Taban fiyat, sendikalı çalışanların büyük bir kısmını, onların çocuklarını, toplumu ilgilendiriyor. Bunu topluma, çalışanlara anlatmak, sendikaların en değerli vazifesi.”(ANK)