Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Gülseren Onanç*
2021 tarihe nasıl bir yıl olarak yazılacak?
Covid-19’un sebep olduğu vefatlar ve yaşama getirdiği kısıtlamalar, seller ve yangınlar ile artan iklim krizi, Amerika’da Kongre Baskını, Myanmar’da askeri darbe, Afganistan’da Taliban’ın ülke idaresini ele geçirmesi, sağ siyasetin yükselmesi ile artan mülteci krizi, büyüyen ekonomik kriz, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, demokratik kurumların zayıflaması… Hepsini üst üste koyduğumuzda 21. yüzyılın. 21. yılı dünya tarihine insanlığın uygarlıktan uzaklaştığı bir gerileme yılı olarak geçebilir.
2021’e farklı bir bakış açısıyla bakmak da mümkün. Benim üzere feminist perspektiften bakanlar 2021 yılını ‘uygarlığa hayat veren bayanların yılı‘ olarak da kıymetlendirebilir.
21.Yüzyılın 21. yılı tarihe bayanların direniş yılı olarak yazılabilir. Sevimli Tekeli’nin bir vakitler dediği üzere, 21. yüzyıl ‘kadınların yüzyılı’ oluyor. 2021 yılında uygarlık tarihini bayanlar yazıyor.
SES Eşitlik, Adalet Bayan Platform’unda bayanlara cüret ve ilham veren olayları toparladık. Bu listeye baktığınızda 2021 yılına mana ve hayat veren bayanların öyküleri sizlere farklı bir bakış açısı kazandıracak.
Ben de 2021 yılına umut veren, mana hayat veren bayanların bir listesini sizler için topladım:
Taliban’a karşı direnen Afgan bayanlar
Taliban’ın 2021’in Ağustos ayında ülkeyi ele geçirmesi, milyonlarca Afganın hayatını geri dönülmez halde değiştirdi, bilhassa de kadınların… Bayanların eğitimlerine devam etmesi engellendi, yanlarında rastgele bir erkek olmadan sokağa çıkmaları yasaklandı, zarurî olmayan haller dışında işe gitmelerine gerek olmadığı salık verildi. Bayan kimliğiyle var olmalarına dahi tahammül edilemeyen Afgan bayanlar, tüm bunlara karşın eşit eğitim ve çalışma hakkı ve hükümette yer alma hakları için büyük bir hamasetle uğraş ediyor. Kimi her şeye karşın, haber yapabilmek için alana inerek direniyor ve mevcut haklarına sahip çıkıyor. Kimi de alanlara çıkıp protesto gösterisi düzenliyor, haklarını talep ediyor, insanca hayat hakkı, eğitim ve çalışma hakkı için SES’lerini yükseltiyor.
Türkiye’de dindar muhafazakar iktidara direnen bayan hareketinin bayanları
Cumhur İttifakı ve başkanlık sistemi ile yükselen otoriterliğe teslim olmayan, hak uğraşı yolunda her daim kararlılığını muhafazayı başaran Türkiye’deki bayan hareketi, toplumsal muhalefetin ‘kutup yıldızı’ oldu. Bu yıl bayan hareketi birçok toplumsal probleme karşı hamasetle sesini çıkardı, sokakta taleplerini savundu ve bayanlar ortasında dayanışmayı güçlü bir halde ördü. İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tartışmasına karşı bayanlar mukaveleyi canla başla savundu, yargı yollarına başvurdu, AB ve milletlerarası kurumlarının sürece sahip çıkması tarafında çalışmalar yaptı. Türkiye’nin mukaveleden 1 Temmuz’da resmi olarak çekilmesine mani olunamasa da, bayan hareketi çabayı hiç bırakmadı. Danıştay’da çok sayıda yürütmeyi durdurma davası açılırken, bir yandan da bayanlar “İstanbul Kontratı Yaşatır”diyerek alanlarda mukaveleyi savundu, savunmaya da devam ediyor. Yüzlerce örgüt ve aktivistten oluşan Eşitlik İçin Bayan Platformu (EŞİK) feminist bir muhalefet sürdürüyor.
Kürtaj yasağına karşı direnen Polonyalı bayan aktivistler
Polonyalı bayanlar yıllardır Türkiye’deki bayan hareketine çok misal bir çabayı sürdürüyor. Bu yılın başında yürürlüğe giren kürtaj yasağına ve İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tehdidi ile karşı karşıya olan Polonyalı aktivistler sağcı idare ve Katolik Kilise’sine karşı büyük bir yürekle gayret ediyor. Polonya’da maddeyi geri çektirmek için kitlesel olarak tekraren sokağa çıkan bayanlar artık kesin bir kazanıma her zamankinden daha yakınlar.
Eşitlik ve refah getirmek üzere misyona gelen bayan önderler
Dünyada siyasi temsilde toplumsal cinsiyet eşitliği istenen düzeye hala ulaşmadıysa da, 2021 de umudu pekiştiren pek çok gelişme yaşandı. Magdalena Andersson İsveç’te iktidardaki Toplumsal Demokrat Parti’nin yeni başkanı seçilmesinin akabinde ülkenin birinci bayan başbakanı olarak tarihe geçti. Almanya’da kurulan yeni koalisyon hükümetinde bayan erkek eşitliği sağlandı.
Kaja Kallas, Estonya’nın bağımsızlığını kazandığı 1991’den bu yana seçtiği birinci bayan başbakanı oldu. Vyosa Osmani, Kosova’nın cumhurbaşkanı seçildi. Fiame Naomi Mata’afa, Güney Pasifik’in ada ülkesi Samoa’da ülkenin birinci bayan başbakanı oldu. Natalia Gavrilita Moldova’nın başbakanı olarak atandı. Sandra Mason Barbados’un birinci cumhurbaşkanı seçildi.
2021 yılında Dünya Ticaret Örgütü’nün tarihindeki birinci bayan ve Afrikalı genel yöneticisi seçilen Ngozi Okonjo-Iweala, dünyanın dört bir yanında yoksullukla uğraş ediyor, Covid-19 devrinde global aşı eşitsizliğine karşı güçlü ülkeleri uyarıyor, ilaç şirketlerine dünyadaki herkes için Covid-19 aşısı üretmeleri ya da istekli olarak teknolojilerini gelişmekte olan ülkelere vermeleri davetinde bulunuyor.
Etrafına sahip çıkan bayanlar
Türkiye’de 2021 yılında bayanların öne çıktığı etraf hakkı gayretlerinin başında Rize İkizdere’deki taş ocağı ve Muğla İkizköy’deki kömür ocağına karşı bölge halkının başlattığı direniş geliyor. Tekrar Kazdağları’nda yapılmak istenen altın işletmeciliğine karşı verilen direnişte de yöre bayanları uğraşın en önünde yer alıyor. Bayanlar direnişleri boyunca kimi vakit kepçelerin önüne geçerek, kimi vakit polis kalkanlarına direnerek, kimi vakitse çektikleri görüntülerle seslerini duyurmaya çalıştı.
BM İklim Tepesi COP26’da dünyanın önde gelen iklim aktivistlerinden 4 genç kız Greta, Vanessa, Dominica ve Mitzi’nin dünya önderlerine hitaben yazdığı açık mektup dünya siyasi önderlerinin gördüğü en büyük davetlerinden biri oldu. Mektuba yaklaşık 2 milyon kişi imza attı.
Sistemi sorgulayan bayan atletler
2021 yılı bayan sportmenlerin yerleşik tertibin cinsiyetçi ve acımasız şartlarına posta koyduğu, baş tuttuğu bir yıl oldu. Cinsiyetçi ve modası geçmiş kıyafet düzenlemelerine karşı çıktılar, zihinsel sıhhatlerini savundular. Amerikalı cimnastikçi Simon Biles Tokyo Olimpiyatı’nda grup finallerinden ‘zihinsel-ruhsal sıhhatine odaklanmak için çekildiğini’ açıkladı. Kadrosu onu desteklediğini açıkladı. Tenisçi Naomi Osaka, tasasını tetikleyebileceğini söyleyerek basın toplantılarına katılmayı reddettikten sonra Roland Garros’tan çekildi. Osaka yalnızca zihinsel sıhhatini korumuyordu. Dünyanın en seçkin sporlarından birinin hükümran etraflarına de ‘kontrol edilemeyeceği’ bildirisini vermiş oldu. Çinli tenisçi Peng Shuai, Çin’in eski Başbakan Yardımcısı Zhang Gaoli’nin cinsel saldırısına uğradığını kamuoyuna duyurdu. Shuai’nin ifşası, sportmen bayanları cesaretlendiren kıymetli bir atak olarak kayıtlara geçse de, ifşadan çabucak sonra uzun bir mühlet kendisinden haber alınamadı daha sonra aldığı tehditlerin akabinde ifşasını geri çekse de dünyaya cesaretli bir SES bıraktı.
Türkiye’nin gururu olan bayan atletler
2021 yılında Türkiye’de yüzümüzü güldürenler bayan sportmenlerin muvaffakiyetleri oldu. A Ulusal Bayan Voleybol Grubu 2020 Tokyo Olimpiyat Oyunları’nda 5., CEV Avrupa Şampiyonası’nda bronz madalyanın sahibi oldu. 2020 Tokyo Olimpiyatları’nda, Türkiye için yarışan bayan atletler, Boksta Busenaz Sürmeneli altın, Busenaz Çakıroğlu gümüş madalya alırken Yasemin Adar güreşte, Hatice Kübra İlgün tekvandoda, Merve Çoban ise karatede bronz madalya aldı. Golbol Bayan Ulusal Kadrosu altın madalya, atıcılıkta Ayşegül Pehlivanlar, okçulukta Öznur Cüre, taekwondoda Meryem Betül Çavdar gümüş madalya, halterde Besra Duman, masa tenisinde Kübra Korkut, judoda Zeynep Çelik, yüzmede Sevilay Öztürk bronz madalya kazandı. Milletlerarası Voleybol Federasyonu Bayanlar Dünya Kulüpler Şampiyonası’nı VakıfBank kazandı. Ayşe Begüm Onbaşı Aerobik Cimnastik Dünya Şampiyonası’nda altın madalyanın sahibi oldu.
Bilim bayanları ve sıhhat çalışanları
Covid-19 aşısını geliştiren ekiplerin içinde yer alan bilim bayanlarının sembolü olan Hasret Türeci bu yıl da çalışmaları ile 2021’e hayat veren bayanlardan oldu. Covid-19 ile çabada ön saflarda olan tabip ve hemşirelerin %70’ini oluşturan bayanlara çok şey borçluyuz.
Filipinli gazeteci Maria Ressa, Nobel Barış Ödülü’nün sahibi oldu. Prof. Dr. Elif Vatanoğlu Lutz, Asya’nın Nobel’i olarak bilinen ve dünya barışına katkıda bulunan bireylere verilen Gusi Barış Ödülü’nü Türkiye’den alan birinci bayan oldu.NASA’nın kainattaki ömür izlerini araştırmak için kurduğu grubun başkanı Dr. Betül Kaçar, ömrün kökenlerine ait araştırmalara harika katkılarından ötürü ödülü’ne layık görüldü. Sabancı Üniversitesi Sanat ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik’e, bayanların barış sürecine iştirakini güçlendirme ve toplumsal cinsiyet eşitliği hususlarındaki akademik çalışmalarından ötürü İtalya Devletinden Liyakat Nişanı aldı. Prof. Dr. Ayşe Buǧra, ‘Dünyanın En Tesirli Bilim İnsanları’ listesine girdi. Bilim dünyasının en itibarlı mükafatları ortasında yer alan Sabri Ülker Bilim Ödülü’nü Koç Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden öğretim üyesi Doç. Dr. Elif Parıltı Fırat Karalar kazandı.
Şili’de eşitlikçi anayasa yazacak olan Kurucu Meclis’in bayanları
Şili’de Anayasa yapmak üzere kurulan Kurucu Meclis dünyada eşit sayıda bayan ve erkek tarafından yazılacak birinci anayasayı yazacak. Bu süreçte bayan aktivistler kıymetli bir rol oynadı.
Meclis başkanlığına seçilen Santiago Üniversitesi’nde öğretim üyesi, Mapuche yerlisi Elisa Lancon, yakın Şili tarihinin en kıymetli ve karmaşık vazifelerinden birine liderlik ediyor. Anayasa yazım süreci devam ederken, Şili’de Devlet Başkanlığı seçimlerini kazanan solcu aday Gabriel Boric, idaresinin yerli haklar, tüm cinsel yönelimler ve bayanların haklarını garanti etmeye, ‘patriyarkal mirası’ geride bırakmaya odaklanacağını söyledi.
Dünyanın tümü 21. yüzyılın onurunu kurtaran, direnen bayanlara minnet borçlu. 2021 yılı direnen bayanlar sayesinde “uygarlığa hayat veren bayanların yılı” olarak geçebilir.
Eşitlik ve dayanışmanın karar sürdüğü bir yıl diliyorum. Hepinizi kucaklıyorum.
*Bu yazı sitlikadaletkadin.org’dan motamot alınmıştır.