Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Kıymet Akal
Olaf Scholz’un başbakanlığındaki yeni Alman hükümeti için Türkiye ile münasebetler bu yılın en kuvvetli dış siyaset başlıklarından birini oluşturuyor.
Türkiye’de demokrasi alanındaki gerilemenin sürmesi, Ankara ile Berlin ortasında siyasi bir çok bahiste görüş ayrılıklarının devam etmesi, bağların kuvvetli geçeceğinin işaretleri olarak görülüyor.
Öteki yandan Alman hükümetinin, AB’nin istikrarı ve güvenliği açısından değer verdiği bir çok memleketler arası hususta, Türkiye “zor ancak birebir vakitte zarurî bir muhatap” olarak görülmeye devam ediliyor.
Suriye, Doğu Akdeniz, Libya ve Afganistan üzere tansiyon ve ihtilaf hususlarının bu yıl da gündemde değerli yer tutması beklenirken, memleketler arası alanda telaşlara neden olan Rusya-Ukrayna krizi ve Bosna Hersek’teki tansiyonun de öne çıkması bekleniyor.
Scholz’den Biden’a benzeri hal
Almanya’nın yeni başbakanı Olaf Scholz’un, misyona gelmesinin akabinde, tıpkı ABD Lideri Joe Biden üzere Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik uzaklıklı ve ihtiyatlı bir tavır takınması dikkat çekiyor.
Bu yaklaşımda, AB ve ABD’nin Türkiye siyasetlerinde ortak bir tavır belirlemiş olmaları, tarafların Erdoğan ile yeni krizler yaşanmasına yol açabilecek angajmanlardan kaçınmalarının tesirli olduğu belirtiliyor. Yeni yaklaşımın ana eksenini, Türkiye’nin rotasını yenide Batı İttifakı’na, demokratik hukuk devletine çevirmesi oluşturuyor.
Geçen sene 15 Haziran’da AB-ABD önderler doruğu sonrasında yapılan ortak açıklamada, bu yaklaşım şu tabirlerle özetlenmişti:
“Biz, demokratik bir Türkiye ile işbirliğine dayanan ve her iki taraf için faydalı bir bağ istiyoruz.”
Alman hükümetinin Türkiye’ye bakışı
Almanya’nın yeni önderi, misyona başlamasının akabinde Türkiye ile münasebetler konusunda açıklama yapmadı. Lakin Scholz’un yaptığı birinci dış ziyaretler ve telefon görüşmeleri, yeni hükümetin dış siyasetinde öncelikleri ve Türkiye’ye nasıl konumlandırdığı konusunda kıymetli ipuçları veriyor.
8 Aralık’ta yemin ederek misyona başlayan Scholz, birinci dış ziyaretini 10 Aralık’ta Fransa’ya yaptı, tıpkı gün Brüksel’e geçti, AB’nin üst seviye yetkilileriyle bir ortaya geldikten sonra NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ile görüştü. Scholz, ABD Lideri Joe Biden ile birinci telefon görüşmesini de yeniden 10 Aralık’ta yaptı.
Başbakan Olaf Scholz’un Erdoğan ile telefon görüşmesini, misyona gelmesinden 11 gün sonra yapması, üstelik tıpkı gün Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Çin Devlet Lideri Şi Cinping ile görüşmesi, dikkatlerden kaçmadı.
Almanya hükümet sözcüsü, telefon görüşmesine ait yaptığı kısa açıklamada, Erdoğan’ın Scholz’ü yeni misyonundan ötürü tebrik ettiğini, başkanların ikili ve dış siyaset bahislerini ele aldıklarını, tarafların “yakın istişarelerin sürdürülmesi konusunda mutabık kaldıklarını” söylemekle yetindi.
Almanya için kritik başlıklar
Koalisyonun büyük ortağı Toplumsal Demokrat Parti’nin (SPD) yanısıra, hükümet ortağı Yeşiller’in de demokrasi ve insan hakları bahislerinde büyük hassasiyet taşıması, iki partide de Türkiye kökenli siyasetçilerin ve Türkiye’yi yakından tanıyan isimlerin bulunması, Türkiye’deki iç siyasi gelişmelerin, ikili bağlantılar gündemine yansımasını da beraberinde getiriyor.
Bununla birlikte, Merkel hükümetinde olduğu üzere, Scholz hükümetinde de, Türkiye denince akla gelen birinci hususların başında, Suriyeli mülteciler bulunuyor.
2015 yılından bu yana yaklaşık 1 milyon Suriyeli sığınmacının geldiği Almanya, yeni bir istikrarsızlık ve tansiyon durumunda, tekrar bir sığınmacı akınıyla karşı karşıya kalmaktan kaygı ediyor ve bu türlü bir durumu engellemek için Türkiye ile işbirliğini devam ettirmek istiyor.
AB-Türkiye Mülteci Mutabakatı’nın uygulamasının güzelleştirilmesi konusunda görüşmelerin bu yıl devam etmesi bekleniyor. Öbür yandan Almanya, farklı milletlerarası yardım kuruluşları aracılığıyla, Türkiye’deki sığınmacılara yönelik projelere finansman dayanağını de devam ettiriyor.
Öte yandan Türkiye’deki ekonomik meseleler ve siyasi tartışmalar, kamuoyunda sığınmacılar konusunda hoşnutsuzluk ve yansılar, yakından izlenmeye devam ediliyor.
Kutuplaşmanın Almanya’ya taşınması kaygısı
Alman siyasetçilerin Türkiye konusunda tasayla izlediklerini lisana getirdikleri bir başka değerli mevzu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın telaffuzları, bunların beraberinde toplumda görülen kutuplaşma ve Avrupa ülkeleriyle yaşanan gerginlikler.
Erdoğan’ın yakın geçmişte, referandum ve seçimler öncesinde yürüttüğü kampanyalarda, kendi kitlesini konsolide etmek için kutuplaştırıcı bir telaffuz kullandığına dikkat çeken siyasi uzmanlar, devir periyot Avrupa ülkelerine yöneltilen “Nazi” ithamlarına misal ağır suçlamaların siyasi krizlere yol açtığını, birebir vakitte kasıtlı olarak tırmandırılan tansiyonun, Avrupa’da yaşayan Türkiye kökenliler ortasında da huzursuzlukları ve kutuplaşmaları beraberinde getirdiğini hatırlatıyor.
Alman hükümet etrafları, gelişmelerin yakından izlendiğini belirterek, Türkiye’de bir baskın seçim kararının alınması durumunda, geçmişte yaşanan aksiliklerin tekrarlanması için gerekil adımların atılacağını, Almanya’nın iç güvenliği tehlikeye sokacak gelişmelere müsaade verilmeyeceğini vurguluyorlar.
Kritik Osman Kavala kararı
Yeni Alman hükümetinin dış siyasette demokrasi ve insan haklarını önceliklendiren bir çizgi izleyeceğini açıklamasının akabinde, bunun yansımalarının Türkiye ile bağlarda de görülmesi bekleniyor. Türkiye’nin üyesi olduğu Avrupa Kurulu’nun ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarını uygulaması için birçok davette bulunan Almanya, Osman Kavala’nın hür bırakılmasını istiyor.
Avrupa Kurulu, Türkiye hakkında ihlal prosedürünü başlatmak için düğmeye basmakla birlikte, Ankara’ya Osman Kavala’nın hür bırakılması kararını uygulaması için 19 Ocak’a kadar yeni bir fırsat tanımıştı.
Bu bahiste son haftalarda Avrupa ülkelerinden kamuoyuna dönük bir açıklama gelmemesi dikkat çekerken, kimi Batılı diplomatlar bu durum için “fırtına öncesi sessizlik” benzetmesini yapıyor.
AİHM kararlarına karşın Kavala’nın özgür bırakılmaması durumunda, Türkiye sırf memleketler arası yükümlülüklerini yerine getirmeyen bir ülke olarak anılmakla kalmayacak, AB ile alakalarda de daha derin bir kriz riski ortaya çıkacak.
Ağır sonuçlar doğurabilir
Demokraside gerileme nedeniyle fiilen dondurulan Türkiye’nin AB üyelik müzakerelerinin bu kere resmen askıya alınması da kelam konusu olabilecek. AB’nin, aday ülke Türkiye’de ” demokrasi ve hukuk devleti üzere temel kıymetlerin önemli ve daima bir formda ihlali” durumunda, bu tarafta bir karar alma yetkisi bulunuyor.
Ayrıyeten AB’nin Global İnsan Hakları Yaptırım Rejimi uyarınca da, Türkiye’de AİHM kararlarının uygulanmasını engelleyen siyasi sorumlular ve yetkililer hakkında yaptırım gündeme gelebilir. Bu türlü bir yaptırım önerisi, Avrupa Birliği Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi ile üye ülkeler tarafından yapılabiliyor. Yaptırım kararı ise AB Kurulu’nda oybirliği ile alınıyor.
Steinmeier Türkiye’yi ziyaret etmedi
Yeni yılın bir öbür kıymetli dönemeçlerinden birini de Almanya’da 13 Şubat 2022 tarihinde yapılması öngörülen cumhurbaşkanlığı seçimleri oluşturacak.
Almanya-Türkiye münasebetlerini yakından takip eden tecrübeli bir siyasetçi olan Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, tıpkı vakitte Erdoğan’ın siyasetlerini açık kelamlı bir halde eleştiren sayılı başkanlardan biri. Steinmeier’ın bugüne kadar Türkiye’yi ziyaret etmemesinin de, Erdoğan’a yönelik bir ileti olduğu belirtiliyor.
Halbuki Steinmeier’den evvel 2014 yılında periyodun cumhurbaşkanı Joachim Gauck, 2010 yılında da devrin cumhurbaşkanı Christian Wulff, Türkiye’ye resmi ziyaret gerçekleştirmişlerdi.
Türkiye’yi yakından takip ediyor
Şubat ayındaki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bir kere daha seçilme bahtı yüksek olduğu belirtilen Steinmeier, birinci olarak 2005- 2009 periyodunda, sonra da 2013- 2017 yılları ortasında Almanya dışişleri bakanı olarak vazife yapmıştı. Sonra cumhurbaşkanı seçilen Steinmeier, Erdoğan iktidarının Türkiye’de yol açtığı değişimi çok yakından takip eden bir siyasetçi.
Steinmeier, daha ihtiyatlı ve diplomatik bir lisan kullanan Merkel’den farklı olarak, kamuoyu önünde yaptığı açıklamalarda da, Erdoğan’ın siyasetleri hakkındaki tasa, tenkit ve ikazlarını çok daha açık tabirlerle lisana getirmişti.
Steinmeier’in verdiği iletiler ve takındığı tavır, Almanya’nın Türkiye’ye yönelik devlet siyasetinin temel parametrelerini sergilemesi nedeniyle de ayrıyeten değerli görülüyor.
Steinmeier’in dikkat çeken bildirileri
Türkiye’de cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin yürürlüğe girmesinden bir kaç ay sonra, Eylül 2018’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Berlin’de ağırlayan Steinmeier, konuğunun onuruna verdiği, çok sayıda davetlinin katıldığı akşam yemeğinde Türk heyetinde soğuk duş tesiri yaratan bir konuşma yapmıştı.
Türkiye’ye, Almanya’daki Nazi kıymetinde, ortalarında yüzlerce bilim insanı ve sanatkarların bulunduğu insanlara mesken sahipliği yaptığı için minnettar olduklarını söyleyen Steinmeier, “80 yıl evvel Almanlar Türkiye’ye sığınmıştı, bugün ise, sivil toplum üzerinde artan baskının kaynaklık ettiği artan telaş nedeniyle Türkiye’den çok sayıda kişi bize sığınıyor” demişti. Alman Cumhurbaşkanı, Erdoğan’a dönerek kelamlarına şöyle devam etmişti:
“Keskin toplumsal farklılıkların insan hakları ve hukukun üstünlüğü temelinde tahlile kavuşturulmasını temenni ediyoruz. Ve bu yalnızca bir temenni değil. İstikrarlı, demokratik anayasaya dayanan, ekonomik olarak başarılı, Avrupa yönelimli bir Türkiye, Almanya’nın menfaatleri açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır… Sayın Cumhurbaşkanı, olanları görmezden gelerek, olağan gündeme dönemeyeceğimizi anlayacağınızı umuyorum.”
Steinmeier’in üç yıl evvel Erdoğan’ın yüzüne bakarak kamuoyu önünde yaptığı ve tarihi olarak nitelendirilen bu konuşması aslında bağlantılarda bugün gelinen noktaya da ışık tutuyor.
Son yıllardaki tansiyonların münasebetlerde büyük hasara ve derin inanç buhranına yol açmasının akabinde bugün iki ülke ortasında işbirliği daha çok, mülteci krizi, Suriye, Libya ya da Afganistan üzere memleketler arası mevzularla sonlu kalmış durumda.
Erdoğan liderliğindeki Türkiye’yi artık Avrupa ailesi içinde değil, AB’nin komşusu olarak görmeye başlayan Almanya, işbirliğine mecbur kaldığı alanlar dışında Ankara’ya dönük soğuk bir hal içinde bulunuyor.
Steinmeier’in son olarak Ekim ayında verdiği bir röportajda lisana getirdiği görüşler de Almanya’nın Türkiye ile bağlantılara bakışını özetliyor.
Türkiye’yi “büyüklüğü, coğrafik pozisyonu ve siyasi tartısı prestijiyle Almanya için stratejik manası olan bir partner” olarak nitelendiren Steinmeier, bununla birlikte son yıllarda yaşanan gelişmelerin kaygılara yol açtığını vurgulayarak, “Şu çok açık: Türkiye’de yaşanacakları ve Türkiye ile yola nasıl devam edileceğini umursamamamız kelam konusu olamaz” dedi. Türkiye’de artan siyasi ve toplumsal kutuplaşmaya dikkat çeken Steinmeier, “Bu kutuplaşmada farklı fikirde olana gitgide daha güçlü bir biçimde düşman gözüyle bakılarak saldırılıyor. Bu demokrasiye âlâ gelmiyor” görüşünü kaydetti.
Türkiye’deki gelişmeler belirleyici olacak
Almanya’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonuçlanması ve yeni koalisyon hükümetinin de vazifeye ısınmasıyla, Berlin ile Ankara ortasında temasların da, öncelikle bakanlar seviyesinde başlaması bekleniyor.
İlgilerde değerli bir rol oynayacak isimlerden biri de, Almanya’nın yeni Dışişleri Bakanı Annalena Bearbock olacak.
Yeşiller Partisi’nin eş lideri olan Bearbock, vazifeye gelmesinin çabucak akabinde yaptığı açıklamada, hükümetin pahalar temelinde bir dış siyaset izleyeceğini, demokrasi ve insan hakları mevzularına yük vereceklerin söylemişti.
Almanya’nın yeni dışişleri bakanının Türkiye konusunda izleyeceği siyaset, AB-Türkiye mülteci mutabakatı konusunda takınacağı tutum, Doğu Akdeniz’deki tansiyonlar konusunda yürüteceği diplomasi, Berlin ile Ankara ortasında münasebetlerin geleceğini de şekillendirecek.
Diplomatik kaynaklar, Almanya’nın Türkiye’ye yönelik siyasetinde yeni hükümetin yaklaşımı kadar, Türkiye’deki iç siyasi gelişmelerin ve dış siyasette atılacak adımların da belirleyici olacağını vurguluyorlar.
Bilhassa demokrasi ve insan hakları bahislerinde gerilemenin sürmesi durumunda, bunun gerek ikili ilgileri, gerekse de AB ile Türkiye ortasında, Gümrük Birliği’ni güncelleme ve siyasi diyaloğu geliştirme konusundaki görüşmeleri olumsuz etkileyeceği kaydediliyor.