Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Birinci olarak kamu kurumları “Türkiye” sözünü kullanmaya başladı. Cumhurbaşkanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı’nın internet sitelerinin İngilizce versiyonlarında “Presidency of the Republic of Turkey” yerine “Presidency of the Republic of Türkiye” kullanımına geçildi. Tıpkı durum Türkiye’nin diplomatik temsilciliklerinde de gözlendi. Fakat Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı sitelerinde 26 Ocak prestijiyle “Republic of Turkey” tabiri hâlâ kullanılmaya devam ediliyor.
Cumhurbaşkanlığı genelgesinde karara münasebet olarak “Türkiye ibaresinin Türk milletinin kültür, medeniyet ve bedellerini en âlâ formda temsil ettiği” gösterilmiş, Bağlantı Lideri Altun da “Türkiye” ismine geçilmesinin sebebini “Ülkenin kimliklenmesi, markasının daha da güçlenmesi, prestijinin daha da artması” halinde açıklamıştı. TRT World’de yayımlanan bir makalede ise değişiklikle ilgili farklı bir münasebet öne çıkarıldı. Bu da “Turkey” tabirinin İngilizce’de “hindi”, İngilizce argoda da “hüsrana uğramış”, “aptal”, “salak” manalarına gelmesiydi.
“Kararın gerisinde ‘hindi’ olduğunu düşünmüyorum”
Pekala memleketler arası bağlantılar uzmanları bu türlü bir değişikliğe nasıl bakıyor? Bu değişimin gayesine ulaşma bahtı var mı? Emekli büyükelçiler Uluç Özülker ve Faruk Loğoğlu da Cumhurbaşkanlığı genelgesini ve “Hello Türkiye” kampanyasını DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.
Özülker, “ülke markasının güçlendirilmesi”nin burada tesirli olduğu görüşünde. Özülker, “Giderek güçlenen bir Türkiye var, bunu görmek lazım. Bizim eserlerimiz de dünya çapında kabul görmeye başladı. Bugün ihracatın arttığı bir ortamda eserlerin ‘Türkiye’den gelmekte olduğunu söylemek bir şeyi değiştirmeyecek tahminen fakat, ruhsal açıdan olumludur. Kararın gerisinde ‘hindi’ olduğunu düşünmüyorum” lisana konuştu.
Özülker, “hindi” sıkıntısıyla ilgili “Bu mevzuyla ilgili birçok karikatür Amerika’da ve dünya çapında yayınlandı. Fakat Mısır diye bir ülke var. Mısır da aslında bir nebat (bitki) ismi. Orada hiç kimse ‘Bize niçin Mısır diyorsunuz?’ demiyor” sözlerini kullandı.
Emekli Büyükelçi Faruk Loğoğlu ise Ankara’da geçmişte de “hindi” sıkıntısından rahatsız olan çevreler olduğunu aktardı. Loğoğlu, “Fakat ülkelerin isimlerine bakarsanız, ‘China’ İngilizce ‘porselen’ demektir. Bunun öteki örnekleri de vardır. Bu geçerli bir münasebet değil” dedi. Loğoğlu, karara marka oluşturma açısından olumlu yaklaşılabileceğini ama “ü” ve “i” harflerinin zahmet doğurabileceğine dikkat çekti.
Öbür ülkeler “Türkiye”yi kullanır mı?
Bir ülkenin isminin milletlerarası mecralarda resmi olarak değiştirilebilmesi için Birleşmiş Milletler’e (BM) bildirim yapılması kural. Türkiye’nin bu bildirimi yaptığına ait bir bilgi ise şimdi mevcut değil. Pekala BM’ye bildirilmesi hâlinde öbür ülkelerin bu ismi kullanması gerekir mi? Loğoğlu, bu soruya “Evet lakin kolay olmayacaktır” karşılığını verdi:
“Kullanım yerleşene kadar bilhassa BM sistemi, milletlerarası kuruluşlar bakımından çok önemli zahmetler yaratır. Biz kendi yazılarımızda bunu kullanabiliriz, ancak örneğin Almanya’yı, Fransa’yı, Amerika’yı, Rusya’yı karşılık verirken buna mecbur edemeyiz. Mesela Amerikalılar bir nota verdi, ‘Turkey’ yazdılar. Siz de ‘Bu olmadı, bunu geri veriyoruz, düzeltin’ diyeceksiniz. Bu çok önemli, gereksiz sorunlara yol açar.”
Uluç Özülker de bunun çabucak mümkün olamayacağı görüşünde:
“Ü” harfi Latin alfabesinin kullanıldığı pek çok lisanda yer almıyor. “İ” harfi ise büyük yazıldığında meselelere yol açıyor. Uluç Özülker bunun bilgisayar sistemleriyle halledilebileceğini, bir kasvet yaşanmayacağı görüşünü paylaştı. Loğoğlu ise bu durumun sorunlar yaratabileceği kanısında. Örneğin Rusya ve Japonya üzere ülkelerde külliyen farklı alfabeler kullanılıyor. Türkiye’nin Moskova ve Tokyo büyükelçiliklerinin internet sitelerine bakıldığında, Paris ve Londra büyükelçiliklerinin bilakis ‘Türkiye’ kararının uygulanmadığı görülüyor. Loğoğlu bu durumla ilgili, “Kendi dış teşkilatımız bile bu karara uymakta zahmet çekiyor” yorumunu yaptı.
Dünyada örneği var mı?
Ülkelerde isim değişikliği kelam konusu olunca son devirdeki Çekya ve Kuzey Makedonya örnekleri veriliyor. Ama Türkiye’deki durum bunlardan biraz farklı. Örneğin Çekya yeni isminin altı lisanda çevirisini BM’ye sunmuştu. Türkiye ise tek kullanımı “Türkiye”yi benimsediğini belirtiyor.
Loğoğlu dünyada bu usul bir örneği hatırlamadığını belirtirken Özülker de Türkiye’de “Habeşistan” olarak kabul edilen Etiyopya’nın, daha sonra rica üzerine “Etiyopya” olarak değiştirildiğine dikkat çekti. Lakin burada da iki problemin birebir örtüştüğünü söyleyebilmek mümkün değil.
1990’larda da denenmişti
Türkiye birebir değişimi aslında 1990’larda da denemişti. O yıllarda Türk-Amerikan toplumunda okula giden çocuklar, arkadaşları tarafından alay konusu olduklarını tabir etmiş ve akabinde “Türkiye Hindi Değildir” isimli bir kampanya başlatıldı. Gazeteci Doğan Uluç, Hürriyet’teki köşesinde bu bahiste bir imza kampanyası düzenlendiğini, Türk Lisan Kurultayı’nın da 1990 yılında “Turkey” yerine, “Türkiye” kullanılması kararı aldığını aktardı. Doğan yazısının devamında, bu değişikliğe Türk markalarının ve öteki ülkelerin de sahip çıktığını, örneğin ABD Lideri George Bush’un Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’le yaptığı bir basın toplantısında “Türkiye” ismini kullandığını da yazdı. Ancak Uluç, kampanyanın daha sonra “ceşitli meselelerle meşgul olan devlet ve hükümet erkanının ilgisinin azalması” nedeniyle bittiğini kaydetti.
Emekli Büyükelçi Uluç Özülker o yıllarda da bu türlü bir değişikliğin BM’ye bildirilmediğini söyledi. Özülker, bugün bu teşebbüsün başarılı olup olmayacağı sorusuna ise “Başarılı olur olmasına fakat ‘Türkiye’nin halklara kadar inip benimsenmesi zor” cevabını veriyor. Loğoğlu ise “Türkiye’de birçok şey deneniyor, ateşleniyor ve sönüveriyor. Burada hem içeriyi hem de dış teşkilatı devreye soktuğunuz vakit geri adım atmak biraz sıkıntı olabilir. Lakin istenen sonuçları sağlar mı? Ondan şüpheliyim” değerlendirmesini yapıyor.
Batu Bozkürk / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe