Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Beğenilen Yel & Melis Karaca & Metin Kaan Kurtuluş
Sovyetler Birliği’nin bölündüğü 15 devletin demirbaşı olan Rusya, bugün o kesimlerden bir başkası olan Ukrayna’yı işgal ediyor. Vladimir Putin’in işgal buyruğuyla başlayan savaş, Kremlin’de Rusya Federasyonu bayrağı dalgalanmaya başladığından beri görülmemiş yaptırımlara sebep oldu.
Ekonomik ve siyasi yaptırımlar Putin ve oligarklarını baskı altına almayı hedeflese de, en büyük bedeli Rus halkı ödüyor. Tıpkı vakitte kimi ülkeler ve kurumlar, Rus halkının ve dünya kültürel mirasını amaç alıyor. Rusya’nın kesimi olduğu spor ve kültür tertiplerinin Rus takımlara yönelik yaptırım kararları almasıyla başlayan süreç, müzik ve edebiyat dünyasında öne çıkan birtakım Rus isimlere getirilen yasaklamalarla devam etti. Bu atılımları bazen şahsen devletlerin kendileri, bazen ise duruş sergileme gayesinde olan bağımsız buruluşlar kendileri yaptı.
|
Rusya’nın Ukrayna işgaline yansıların kültür ve spor dünyasındaki yansımalarından birkaçı şöyle oldu: * Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’le yakın olduğu bilinen, Münih Filarmoni Orkestrası şefi Valery Gergiev’e işgal kınaması için mühlet verildi. Mühletin sonunda reaksiyon göstermeyen Gerigev, misyonundan alındı. Gergiev, Edinburgh Milletlerarası Şenliği’ndeki onursal başkanlığı vazifesinden de istifa etti. * Avrupa Yayın Birliği (EBU), mayısta düzenlenecek 2022 Eurovision Müzik Yarışı’na Rusya’nın katılamayacağını duyurdu. * İtalya’daki Milano-Bicocca Üniversitesi, Müellif Paolo Nori’nin Dostoyevski üzerine vereceği dersi iptal etti. Üniversite, kararın münasebetini ‘polemiklerden kaçınmak’ olarak açıkladı. Reaksiyon çeken karar daha sonra iptal edildi. * FIFA ve UEFA, Rus kulüpleri ve ulusal kadrolarının tertiplerine iştirakini askıya aldı. |
Uygarlık iktisatla, bilimle ilerlese de, gelişimini sanata borçlu olduğu gerçeği yadsınamaz halde kendini gösteriyor. Rusya’nın Ukrayna işgali sonrasında yaşanan kültüre, sanata, spora getirilen “yasaklar” kısa müddette bir tartışmanın da alevlenmesine yol açtı.
Müzikte, edebiyatta, heykelde, müzikte, tiyatroda, sinemada, bir ülkeye mâl olmaktan çıkıp, uygarlık tarihinin ortak mirası haline gelen eserler, muharrirler yasaklanabilir mi?
Dünya ve uygarlık, kedilere yasak uygulayanlarla mı ilerleyecektir, yoksa üzerlerine çarpı işaret konarak yok edilmeye çalışılan eserler yaratan edebiyatçılarla, müzisyenlerle mi?
Kültürel yaptırımlar dünyanın reaksiyonunu çekmeye devam ederken; Rus kültür-sanat, spor topluluğu nasıl bir durum almalı? Rusya’nın kültürel ve sanatsal birikimini kapsayan bedeller gaye alındığında, Vladimir Putin idaresi mi amaç alınmış oluyor? Ukrayna’yı işgal kararı alanlar ve bu işgalden yarar sağlayanlara yaptırımlar uygulanırken; kültür, sanat ve sporu başka tutmak mümkün mü? Siyasi çaba öfkesini kültür ve sanattan çıkarmak, toplum ve sanatkarlar üzerinde nasıl tesirler bırakır?
Sosyolog, T24 muharriri ve edebiyatçı Oya Baydar, sanatçı ve yazar Zülfü Livaneli, spor yorumcusu Kaan Kural ile müellif ve akademisyen Özgür Mumcu, T24′e kıymetlendirdi.
Zülfü Livaneli: Hitler devrinde bile yasaklanmadı, bu kültürel faşizmdir
Savatçı ve muharrir Zülfü Livaneli, kelam konusu yasaklamaları “kültürel faşizm” olarak nitelendirirken, “Avrupa bu mevzuda çılgınlık yapıyor. Savaşa giren her ülkenin kıymetleri yasaklansaydı, bugün Amerika’nın, Fransa’nın, Almanların müellifleri, kompozitörleri kalmazdı” dedi.
Tarihte bu türlü bir kültürel yasaklamaya şahit olmadığını söyleyen ve durumu “bağnazlık” olarak tanımlayan Livaneli, Hitler periyodunu örnek gösterdi ve ekledi:
“O vakit bile dünya Beethoven’ı, Brahms’ı, Schiller’i, Goethe’yi yasaklamadı. O açıdan dehşetli bir yanılgı yapıyorlar ve kendi bedellerine karşıt düşüyor, kendi ayaklarına kurşun sıkıyorlar, kabul edilebilecek bir şey değil.
Dostoyevski üniversal ve insanlığın bir kıymeti olarak anacaklarına Rus diye yasaklamaya kalkıyorlar.
Pekala, Gogol’e ne yapacaklar? Gogol Rus edebiyatının en büyüğü… Dostoyevski’nin dediği üzere, Rus edebiyatı ‘Gogol’un paltosundan çıktı’, onu ne yapacaklar?
Evvelden iki akraba, tıpkı lisan, tıpkı halk ortasında bir çelişki var diye bugün bunları yapmak Avrupa’nın kendi bedellerine zıt düştüğünü gösteriyor.
“Bu, kendi köklerine ihanettir”
Bu tıp yasaklamaların toplumda ve sanatkarlarda hayal kırıklığı yarattığını belirten Livaneli, Aydınlanma Çağı’nın Avrupa’da ortaya çıktığını ve orada geliştiğini hatırlatarak ‘Avrupa’nın kendi köklerine ihanet ettiğini’ söyledi.
Livaneli, şöyle konuştu:
“Avrupa, kültürün, sanatın beşiği üzere herkesin örnek gösterdiği bir bölge. Aydınlanmanın çıktığı, Voltaire’lerin Jean-Jacques Rousseau’ların çıktığı bir medeniyet… Ve bugün en ilkel kaidelere geri dönüyor…
Siyasetçiler karar veriyor buna, siyasetçilerin baskılarıyla oluyor… Sanatkarlar da dünyayı siyaset penceresinden seyrederlerse çok küçük ve süreksiz bir dünya görürler. Sanat çok daha büyüktür. O sanatı getirip minicik siyaset lombozundan seyretmeye çalışırsanız bu türlü felaketler çıkar.
Artık günümüzün insanı ne kadar daralmış ki görüşü, başı, hissiyatı bunu yapabiliyor. Ben tarihte bu türlü bir örnek görmedim. İnanılmaz bir dar görüşlülük, bağnazlık, sanatı kavramama durumu var. Ve bunu yapan, aydınlanmanın da çıkmış olduğu Avrupa… Bu, kendi köklerine ihanettir.”
Oya Baydar: Hem savaşa hayır diyebilmeli; hem de kültürel mirasa sahip çıkabilmeliyiz
Sosyolog, T24 muharriri ve edebiyatçı Oya Baydar, “Baktığım vakit dünyanın bu halinin; bütün halkları ve bütün ülkeleri neredeyse çıldırttığını düşünmeye başlıyorum” dedi.
Kelamlarına “Öncelikle yanlış anlamaları önlemek için bu savaşa, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline amasız karşı çıktığımı söylemek istiyorum” diye başlayan Baydar, “Ama’ olduğu durumda her vakit bir yanlışın içine düşmek ve taraf olmak durumundayız. Biz barıştan yana taraf olabiliriz.” tabirlerini kullandı.
Kimi ülkelerde Dostoyevski’nin kitaplarının müfredatlardan çıkarılmasının gündeme geldiğine, Netflix’in Anna Karenina romanını sinemaya çekmeyi durdurduğuna, Yunanistan’da Bolşoy’un Kuğu Gölü Balesi’ne yasak geldiğine dikkat çeken Baydar, yaptırımların Milletlerarası Kedi Federasyonu’nun Rus kedileri yasaklamasına kadar gittiğini hatırlattı.
Baydar, “Olup bitenler, bilhassa kültürel alanda olup bitenler bana Nazi Almanyası devrini, o vaktin kitap yakmalarını, o günlerin havasını hatırlatıyor ve yine çok yıl sonra birebir noktaya hiç ilerlememiş olarak; hatta daha gerilemiş olarak düşmek çok acı geliyor. Olacak işler değil” diye konuştu.
“Bir ülkeyi işgalci olduğu için, savaş çıkardığı için, savaş yanlısı olduğu için kınamak ve bundan vazgeçirecek tedbirler ile sarmak sarmalamak doğal ki mümkün” diyen Baydar, “Bu dünyanın kültür mirasını reddi manasına gelmez. Dünyanın ortak kültür mirası, ortak sanat mirası bunlar. Buna hücumların yönlendirilmesi aklı selimin çok dışında, ne yaptığını bilmez bir tutum olarak gelişiyor” değerlendirmesinde bulundu:
“Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline ve açtığı savaşa karşı gelirken, savaşa hayır derken tıpkı vakitte Rus halkına karşı olmamalıyız, hiçbir halka karşı olmamalıyız ve bilhassa de o halkın dünya kültür mirasına katkılarını reddetmemeliyiz. O denli bir slogan bulmalıyız ki hem savaşa hayır demeliyiz hem de bu kültürel mirasa da kimden hangi halktan gelirse gelsin sahip çıkmalıyız zira savaşı isteyen halklar değildir. Putin’in bir kitabını engelleyebilirsiniz, bunu anlarım lakin savaşı isteyen halklar değildir. Bu tarihî miras, bu insanlık mirasına karşı yapılacak her şey bir savaş kadar acıdır benim gözümde.”
Özgür Mumcu: Oligarklara yaptırım anlaşılabilir lakin başkalarının Putin Rusya’sını köşeye sıkıştıracağını düşünmüyorum
Galatasaray Üniversitesi öğretim üyesi ve muharrir Özgür Mumcu, Ukrayna işgali karşısında Batı’nın Rusya’yı ekonomik ambargo ile köşeye sıkıştırmayı amaçladığını belirterek, devletlerin Rusya’ya yönelik aldığı yaptırım kararlarını hatırlattı. Mumcu, bu yaptırımları, Rusya gruplarının spor karşılaşmalarından, Eurovision müzik yarışından çıkarılması üzere tertip kararlarının izlediğini söyledi.
FIFA, Eurovision üzere kurumların Rusya’yla ilgili bağımsız değerlendirmeyle yaptırım kararı aldığını belirten Mumcu, bu tertiplerdeki düzenlemelere bakılması gerektiğini söyledi.
Mumcu, “ Kendi kurallarına uygun mu davranıyorlar yoksa keyfi yasaklar mı uyguluyorlar buna bakılması gerekiyor. Bu tertip ‘uluslararası barış ve güvenliğe ziyan verdiği vakit o ülkenin temsilcileri gelmeyecektir’ diye bir hususun yer alıp almadığına bakmak gerekiyor.” dedi.
Rusya’nın her kanattan kıstırıldığını söyleyen, doğal olarak toplumsal ve kültürel alanlarda da yansımaları olduğunu söyleyen Mumcu, şöyle devam etti:
“Ben bunun çok manâlı bir yaptırım olduğunu düşünmüyorum. İdarenin ve idareyle temaslı olarak kurulmuş olan kleptokrasideki oligarklara yaptırım getirilmesi anlaşılabilir lakin başkalarının Putin Rusya’sını köşeye sıkıştıracak atılımlar olduğunu pek düşünmüyorum. “
Kültür, sanat alanlarında Rusya’ya yönelik reaksiyonların sonuçlarını görmeye başlarken bilim dünyası ve akademinin de bundan etkilenip etkilenmeyeceğine ait soruya Mumcu, şu karşılığı verdi:
“Rus akademik kuruluşlarının direkt hükümetle ilişkisinin ne durumda olduğunu bilmek gerekiyor. Yani büsbütün Putin’in uzantısı formunda mi davranıyorlar yoksa aşikâr bir bağımsızlığı koruyabiliyorlar mı?”
Mumcu, Rusya’nın Batı kurumlarıyla yürüttüğü ortak bilimsel çalışmalar olduğunu da hatırlattı. Örneğin Memleketler arası Uzay Ajansı’nda Rus kozmonotlar ve ABD’li astronotların bir ortada, nöbetleşe görevlendirmelerle çalıştığını hatırlatan Mumcu, buradaki süreçte ne olacağına da bması gerektiğini söyledi. Mumcu, Avrupa Uzay Ajansı ile yürütülen Mars projesinin de ertelendiğini hatırlattı.
“İptal kültürünü’ konuşmak için şimdi erken”
Mumcu, Rusya’ya yönelik art geriye uygulanan yaptırımlarda “iptal kültürüne” varacak bir kıymetlendirme yapmak için şimdi erken olduğunu belirtti.
“Bu çeşit yaptırımlar daha evvel diğer ülkelere karşı da yapıldı. Ferdî olarak bunun tesirlerini bilhassa “woke kültür” ile bir arada Batı’da görebiliriz, bir cadı avına dönüşme ihtimali var elbette, bilhassa yurt dışında yaşayan Ruslar, öğrenciler, akademisyenler vs. açısından. Lakin bunu konuşmak için şimdi erken olacağını düşünüyorum zira diasporadaki Rusların da genel olarak nasıl bir siyasi hal alacağını görmek gerekiyor. Tahminen yekpare bir tavır takınacaklardır.”
Kaan Kural: Atletlere yönelik cadı avının kime yararı var?
Spor dünyası da yaptırım furyasından etkilendi. Milletlerarası Olimpiyat Komitesi Rusya ve Belarus’un memleketler arası spor tertiplerine davet edilmemesini tavsiye etti; FIFA, Rusya’yı tertiplerinden men etti, FIA Formula 1 takviminden Rusya’yı çıkarttı. Tenisten voleybola bu bahiste birçok farklı federasyon emsal kararlar aldı.
Spor yorumcusu Kaan Kural, devletin yaptığı bir atılım sebebiyle atletleri sorumlu tutmanın yanlış, hatta memleketler arası hukuka ters olduğunu savundu.
Rusya’nın tenisçi Daniil Medvedev üzere birçok atletinin Rusya dışında yaşadığına dikkat çeken Kural, “Rusya içinde yaşıyor olsa bile bireylere bu cezaları kesmenin, bu cadı avının kime ne yararı var? Bu büsbütün öbür bir mağduriyet yaratmak oluyor” dedi.
Kural, “Bu insanların savaşı destekleyip desteklemediğini bilmeden; destekleseler bile direkt bu insanları savaşın bir modülü haline getiriyorlar, yeniden bir cephe açıyorlar. Büsbütün bir akıl tutulması bu” değerlendirmesinde bulundu. Kural, durumun yaptırımlardan uzaklaşıp, “etnik bir uğraşa dönmeye başladığını” tabir etti.
Bu yaptırımların yetişmekte olan genç atletleri etkileyip etkilemeyeceğini sorduğumuzda da Kural, “Rusya’nın Sovyetler’den gelen sportif eğitim geleneği olduğu için bu manada o kadar da tesiri olmayacaktır. Bu cadı avı daha yetişmiş, daha üst seviye atletler üzerinden gidip bir çeşit gövde gösterisi gibi” karşılığını verdi.
Kural, yaptırımların Rus kulüplerini nasıl etkileyeceği ile ilgili olarak da şu değerlendirmede bulundu: