Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Faiz artırımı olmadan kurlardaki yükselişi durdurmanın mümkün olmadığını belirten ekonomistler; döviz satımları nedeniyle Merkez Bankası rezervlerinin borçlarını karşılayacak seviyeden gitgide uzaklaştığını vurguluyor
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) eylül ayından itibaren aldığı faiz indirimi kararları, döviz kurlarının rekor düzeylere ulaşmasına yol açtı. TCMB Para Siyaseti Şurası, siyaset faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını 23 Eylül’de yüzde 19’dan 18’e, 21 Ekim’de yüzde 18’den 16’ya, 18 Kasım’da ise yüzde 16’dan yüzde 15’e indirdi. 20 Ekim’de 9,29 düzeyinde olan dolar kuru bugüne dek yaklaşık 5 lira başka bir deyişle yüzde 54 yükseldi.
Pazartesi günü dolar kuru 14,75 TL’ye kadar yükselerek yeni doruğunu görürken, Euro da 16,65 TL ile rekor kırdı. Kurlardaki yükselişi durdurmak için 1 Aralık’tan bu yana piyasa döviz satışı yapan Merkez Bankası dün dördüncü defa bu biçimde kura müdahale etti. Pekala bu sistem ne kadar tesirli?
Merkez Bankası’nın müdahalesi sonrası kurlar kısa müddetliğine bir ölçü gerilese de dolar kuru 14, Euro ise 16 TL düzeyinin üstünde kalmayı sürdürüyor. DW Türkçe’ye konuşan akademisyen Doç. Dr. Cihan Bolgün, Merkez Bankası’nın 1 Aralık’tan bu yana yaklaşık 4 milyar dolarlık direkt döviz satışı yaptığını belirtiyor.
Döviz satışı kuru yükseltti
Bolgün, 1 Aralık’ta 700 milyon dolarlık satış yapıldığında doların 13 lira 88 kuruş olduğunu belirterek bu tarihten sonra kurlarda yaşanan yükselişe dikkat çekiyor. Cihan Bolgün, “3 Aralık’ta tekrar dolar 13,88 civarındayken 300 milyon dolar ve 13,90 düzeyindeyken 500 milyon dolar satış yapıldı. En son dün dolar 14.65 düzeyindeyken 2-2 buçuk milyar dolar civarında müdahalede bulunulduğunu görüyoruz. Yani birinci müdahale edilen 1 Aralık’tan dün itibariyle yapılan müdahale sonrasında kur düzeyinde düşme yerine aslında yaklaşık yüzde 2,5’e varan bir yükselişin olduğunu söylememiz mümkün” diyor.
Merkez Bankası kurları düşürmek için 2006’dan bu yana döviz satım siyasetine başvuruyor. Ancak tıpkı sonucu vermesine karşın iktidarın düşük faiz ısrarı nedeniyle bu siyasete devam ediliyor.
Cihan Bolgün, “Merkez Bankası 13 Haziran 2006’da 494 milyon dolarlık bir direkt satım müdahalesinde bulmuştu. Kur 1,5660 civarındayken bu satış yapıldı. Bir hafta sonra dolar 1,63 TL’ye çıktı” diye konuşuyor. Bolgün, 2014 yılında yapılan döviz satışı sonrasında da dolar kurunun 2,29 düzeyinden bir haftada 2,27-2,28’lere geldiğini hasebiyle kurda manalı bir değişiklik olmadığını söz ediyor.
Merkez Bankası’nın faizleri yüzde 17’den 19’a yükselttiği mart ayındaki PPK toplantısının akabinde Merkez Bankası Lideri değiştirilmiş, Naci Ağbal yerine vazifeye gelen Şahap Kavcıoğlu periyodunda siyaset faizi beş ay sabit tutulduktan sonra eylül ayında faiz indirimlerine başlanmıştı.
Ekonomistlerin faiz indirimlerinin kur artışı hasebiyle enflasyonu daha da üste çekeceği ikazlarına karşın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, düşük faiz siyasetinin kuru da enflasyonu da aşağı çekeceğine dair görüşünü sık sık yineliyor. Döviz satım ihaleleri ise Merkez Bankası’nın rezervlerinde erimeye yol açıyor. “Merkez Bankası’nın 128 milyar dolarlık döviz rezervi nerede” tartışmalarına yol açan eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak devrinde Merkez’in brüt döviz rezervleri 84 milyar dolara kadar gerilemişti.
Pekala rezervler neden değerli?
Bir ülke, dış borç krizine karşı korunmak için borcun vadesi geldiğinde şayet piyasadan döviz toplayamazsa Merkez Bankası rezervlerini kullanıyor. Ya da güç üzere hayati kıymeti olan ithal mallar için gerekli döviz yoksa bu da rezervlerden karşılanıyor.
DW Türkçe’ye konuşan akademisyen Prof. Dr. Mehmet Şişman, “Finansallaşma rezervsiz yürümez. Birebir vakitte para siyasetinin bir aracıdır bu. Ama rezervin aşikâr bir oranda olması lazım ve rezervleri kullanırken vaktinde müdahale gerekiyor. Dövize müdahale ederken evvelce de haber verilmez. Zira büyük alımlar yapılabilir” diyor.
Prof. Şişman, rezervlerin çok fazla olmadığı durumlarda ise spekülasyon yapanlar yahut manipülasyon yapanlar bunu bildikleri için rezerv tesirinin, rezervlerin müdahalesinin tesirinin vakitle azalabildiğine dikkat çekiyor. Türkiye’de bu durumun görüldüğüne işaret eden Şişman, kurun bu nedenle döviz satışı sonrası tekrar kısa müddette eski düzeylerine döndüğünü vurguluyor.
Rezervler borçları karşılamıyor
3 Aralık itibariyle Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri 124 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Merkez Bankası rezerv yeterliliği için ise bankanın brüt döviz ve altın rezervinin bir yıla kadar toplam döviz borcunu karşılayacak kadar olması gerekiyor.
Merkez’in son datalara nazaran döviz kısa vadeli döviz borcu 168 milyar doları bulurken, rezerv yeterliliği yüzde 74 düzeyinde. Buna 2022 yılı için varsayım edilen 12 milyar dolarlık cari açık eklendiğinde ise oran yüzde 69’a düşüyor. Özetle bankanın kasasındaki döviz, yükümlülüklerinin yüzde 31’ini karşılamıyor.
Merkez Bankası’nın net memleketler arası rezervlerinin ise 22,5 milyar dolar olduğuna işaret eden Cihan Bolgün, “Bu tabi 3 Aralık’tan sonra yapılan yaklaşık 2,5 milyar dolar ve civarındaki müdahaleyi kapsamıyor. Münasebetiyle SWAP hariç net rezerv döviz durumun da eksi olduğunu dikkate alacak olursak müdahalelerin sonuç getirmesini pek beklemek mümkün değil” diyor.
“Faiz artırımı gerekiyor”
Prof. Şişman, kurların düşürülebilmesi için faiz artırımının koşul olduğu görüşünde. Para siyasetinin temel direğinin faiz olduğuna, rezerv kullanımının ise ikinci planda kalması gerektiğine dikkat çeken Şişman, “Rezervlerden çok bunu kombine düşünmek lazım. Faiz siyasetiyle birlikte ele almak gerekiyor. Faizlerde düşürme istikametinde değil yükseltme tarafında adım atılması lazım. Zira dış ticaret açığı veriyoruz. Para arzı fazlamız var ve gerçek riskler mevcut. Türkiye’nin not görünümü iki not kuruluşunda da negatif. O açıdan faiz siyasetinin kullanılması burada kaçınılmaz oldu. Bu husustaki ihtarları dikkate almak gerektiği düşünüyorum” sözlerini kullanıyor.
Merkez Bankası Kasım ayında siyaset faizini yüzde 15’e indirmişti. Banka, yılın son faiz kararını perşembe günü açıklayacak. Ekonomistlerin beklentisi siyaset faizinde 100 baz puan daha indirim olacağı tarafında.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe