“Kur muhafazalı TL vadeli mevduatı” itimat verecek mi?

Hükümetin yükselen döviz kurları karşısında devreye soktuğu “Kur muhafazalı TL vadeli mevduatı” sisteminin yarattığı yankılar sürüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan  döviz kurlarındaki düşüşe işaret ederken, sistemin muvaffakiyete ulaştığını duyurdu. Sistemin Hazine’ye ek yük getirmeyeceğini savunan Cumhurbaşkanlığı ve Hazine bürokrasisi, önümüzdeki bir iki ay içinde 50 milyar dolarlık mevduatın Türk Lirası’na döneceğini öngörüyor.

Kur muhafazalı TL vadeli mevduat sisteminde, bireylerin açtığı TL vadeli hesaplarda, hesabın açılış tarihindeki kur ile vade sonundaki kur değişimi faiz oranı üzerindeyse, ortadaki fark hesaba TL olarak yansıtılacak. Sistem, bu farkın Hazine tarafından karşılanmasını öngörüyor. Sisteme nazaran 3, 6, 9 ve 12 ay vadeler ile hesap açılabilecek. Vadeden evvel parasını çeken müşterinin faizi yanacak, hesap bakiyesi de düşük kur üzerinden güncellenecek.

“Bütçeye yeni yükler binecek”

Hükümetin beklediği üzere birinci etapta 50 milyar dolarlık mevduatın Türk Lirası’na dönebileceğini öngören ekonomistlerin sisteme tekrar de ihtiyatlı yaklaşıp, sistemin içinde ekonomiyi ve vatandaşı daha da zora sokacak riskler barındırdığını anlatması dikkat çekiyor.

İktisat profesörü Hayri Kozanoğlu DW Türkçe’ye 50 milyar dolar kadar olmasa da “kayda bedel bir miktarda” dolar mevduatının TL’ye dönebileceğini söylerken, “Ama bunun önemli sakıncaları var” ihtarını da gündeme taşıyor. Kozanoğlu, “Çünkü bu kadar ölçüde bir para TL’ye döndüğü vakit TL’nin daha süratli bir halde bedel kazanması beklenebilir. Örneğin bir doları 10 lira kurundan başlatarak TL hesaplarını işletebilirler. Bu da doların üst gerçek zıplama potansiyelini artırır” diyor. Kozanoğlu, 50 milyar dolar üzerinden kolay bir hesap yapıldığında yaşanacakları şöyle anlatıyor:

“Diyelim ki faizler yüzde 15-20 aralığında. TL’nin bunun 20 puan üzerinde bedel kaybı olursa, Hazine’ye 10 milyar dolarlık yük getirir. Kurun 13-14’e çıktığı bir devir olursa bu da bütçeye 100 milyarın üzerinde bir yük getirir. Unutulan bir gerçek var. Hazine’nin 31,5 milyar dolarlık dövize endeksli iç borcu var şu anda. 2021 yılında TL’nin dolara karşı 5 lira bedel kaybettiğini de varsayarsak Hazine’ye 150 milyar liralık bir yük gelmiş durumda. Bu kadarlık bir bütçe açığını piyasaları süreksiz olarak dindirmek ismine göze almış olabilirler. Lakin sürdürülebilir olması çok sıkıntı.”

Kur istikrarı sağlanabilecek mi?

İstanbul Teknik Üniversitesi’nden iktisat profesörü Öner Günçavdı da DW Türkçe’ye “cazibesi yüksek” olduğu için döviz hesaplarında çözülme olabileceğini öngörüyor. Fakat o da, Hazine’ye yüklenecek ek yüklerden ve risklerden kelam ediyor. Günçavdı; döviz tevdiat hesaplarının toplam mevduatların yaklaşık yüzde 63’üne denk geldiğini hatırlatıyor.

Yeni sistemde Merkez Bankası üzerinden yürütülecek operasyonla döviz tevdiat hesaplarında 50 milyar dolarlık bir çözülme beklenirken, Hazine üzerinden yürütülecek operasyonla da TL’de olanların dolara yönelmelerinin önü kesiliyor. Prof. Günçavdı; “Sistem; mudi açısından cazibesi yüksek seçenekler içeriyor. Hazine açısından riskli. Şayet kuru istikrarlı hale getiremezseniz ve enflasyonda kalıcı bir tahlile ulaşamazsanız bu sistemin yaratmış olduğu riskler ve ek maliyetler ülke iktisadının sırtında çok uzun müddet kambur olur. Hasebiyle şart; kur istikrarı ve enflasyonun düşürülmesidir” diyor.

“Sistemin yumuşak karnı: Bankalar üzerindeki baskı”

Yeni sistemin bir çeşit örtülü faiz artışı olduğuna ait değerlendirmeler daima iktisat hem de siyaset dünyasında yapılıyor. Lakin Prof. Kozanoğlu’nun hükümetin bir çeşit “örtülü faiz artışı” yaptığına ait değerlendirmelere katılmaması dikkat çekiyor. Merkez Bankası’nın siyaset faizinin yüzde 14’te devam ettiğini, bunun da düşük faizle bankaları fonlama uygulamasının sürdüğü manasına geldiğini anlatan Kozanoğlu, “Yeni sistemde Hazine, mevduat sahibine bir çeşit garanti veriyor. Döviz kuru daha fazla artarsa bunu karşılayacağını söylüyor. Buna karşılık iktisat idaresi bankaları -madem biz size bu türlü bir imkan sunduk, siz de düşük faizli kredi verin- diye zorlayabilir” varsayımında bulunuyor.

Kozanoğlu iktisat idaresinin bankalara “düşük faizli kredi” baskısının; faizleri düşük tutup, ekonomiyi canlandırma hedefiyle yapılacağını öngörüyor. Kozanoğlu, “Sistemin yumuşak karnı da bu: Bankalar üzerindeki baskı. Erdoğan’ın düşük faiz- kredi genişlemesi takıntısı devam ederse enflasyon daha da üst çıkacak. Enflasyonun üst çıkması demek de, döviz kurunun ilerde rastgele bir güvensizlik anında tekrar patlaması mümkünlüğünü artıracak ve bu sistemin çökmesine yol açacak. Hazine’nin, vatandaşın sırtına büyük yükler binecek.”

“Temel sorun: İtimat eksikliği”

Pekala ya 3, 6, 9 ve 12 aylık vadeler? Prof. Günçavdı, Türkiye’deki mevduatın vadesinin uzatılmaya çalışıldığını söylerken “Bugüne kadar bu seviyede bir vade olmadı Türkiye’de. Münasebetiyle bu bir deneme. İtimat eksikliğinden kaynaklanıyor kısa vade olması.Türkiye iktisadında çok cazip bir enstrüman kamuoyuna sunulmuştur fakat buna muhtaçlık doğuran temel sorun hala ortada durmaktadır. Bu inanç eksikliğidir” eleştirisini getiriyor.

Prof. Kozanoğlu da “Parasını TL’de tutana nazaran bir teminat verildiğine nazaran ben 3 ve 6 aylık seçeneklere ilgi olabileceğini düşünüyorum. Çok sonlu bir ölçü; maaşını 3 aylık alan bunu bir ay- iki aylık vadelerde mevduata koyanlar var. Onların alışkanlıkları değişmez. Onun dışındakilerde belirli bir formda bu uygulamaya yönelme olacağını düşünüyorum” öngörüsünde bulunuyor.

Kozanoğlu’na nazaran yeni devirde iki tane faiz olacak: Garantili hesaplara gidenler ve TL’de kalmayı daha kısa vadelerle de olsa tercih edenler. Kozanoğlu, “Muhtemelen TL’de kalmayı tercih edenlere, bu döviz endeksli programa yönelmeyenlerden daha yüksek faiz ödenecek. Esasen ikisi ortasındaki fark da bankalara sunulan ikram ölçüsünü gösterecek. Örneğin yüzde 20’ye yüzde 16 üzere bir faiz çıkması halinde bankalara yüzde 4’lük bir muhafaza armağanı veriyor demektir bu” diyor.

Hilal Köylü / Ankara

© Deutsche Welle Türkçe