Hiyeroglif Aydınlatan Bilgi Sitesi
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Tasarruflarını değerlendirirken kurdaki yükselişten kaynaklanan korkularını gidermek isteyen vatandaşlarımıza yeni bir finansal alternatif sunuyoruz” diyerek açıkladığı yeni adımlar, Türk Lirası’nın akşam saatlerinde süratle kıymet kazanmasını sağladı.
Bu adımların ortasında bankadaki TL mevduat hesaplarının getirisinin döviz getirisi altında kalması durumunda ortadaki farkın vatandaşlara ödenecek olması ve ihracatçılara Merkez Bankası tarafından ileri vadeli kur sayısı verilmesi vardı.
Gün içinde 18,36’ya kadar yükselen dolar/TL kuru, kararın akabinde 12,3 düzeyinin altını gördü.
Pekala ekonomistler bu adımları nasıl yorumladı? Yerli ve yabancı ekonomistlerin açıklamalarını inceledik.
Mahfi Eğilmez: Dolaylı faiz artışı
Mahfi Eğilmez bunun dolaylı bir faiz artışı olduğunu belirtti, “Kur % 40 artmış, faiz % 14 ise ortadaki 26 puan ödenecek. Ve bunun ismi faiz olmayacak. Müthiş” dedi.
Stockholm Institute’tan Erik Meyersson, bu programın döviz riskinin kamu bütçesi ve vergi mükellefleri tarafından üstlenilmesi manasına geldiğini söyledi. Meyersson, Türkiye’nin risk priminin gelişmekte olan başka ülkelerle farkının 2012’den beri en yüksek düzeyde olduğunu paylaştı.
Hakan Kara: Yakın tarihin en dolarize bilançosu
Eski Merkez Bankası Başekonomisti ve Bilkent Üniversitesi’nden Prof. Dr. Hakan Kara da son yıllarda dövizle borçlanma, Merkez Bankası’nın rezerv satışları ve ödeme garantileri ile hükümetin kur riskini üstlendiğini hatırlattıktan sonra “Listeye dövize endeksli mevduat ve ihracatçıya ileri vadeli kurun eklenmesiyle kamu bölümü yakın tarihin en dolarize bilançosuna sahip oldu” tabirlerini kullandı.
Ima Sammani: İyimserliğe yol açtı
Reuters’a konuşan Monex Europe’tan döviz kuru analisti Ima Sammani, “Erdoğan’ın tasarrufları kur dalgalanmalarından koruyacak yeni tedbirler açıklaması iyimserliğe yol açtı. Erdoğan Haziran 2023’teki seçimler öncesinde kısa vadeli siyasal istikrar sağlamaya çalışıyor üzere gözüküyor” dedi ve ekledi:
“Adımlar piyasaları şimdilik sakinleştirse de TL’nin hâlâ bir yıl evvel hayal edilemeyecek düzeylerde. TL’nin geçen yılki düzeylerine geri dönmesi için ise Merkez Bankası’nın adım atması gerekiyor.”
Refet Gürkaynak: Ülkenin başını gözünü yardılar
Bilkent Üniversitesi’nden Refet Gürkaynak, “Adına faiz artışı denmeyerek epik faiz artışı yapıldı” dedi ve “Merkez Bankası %14 ile para vermeye devam edecekse bu da işe yaramaz. Temel iktisat ile arbedeye girip bütün ülkenin başını gözünü yardırdılar” yorumunda bulundu.
Reuters’a konuşan döviz alım satım şirketi Tempus’un lider yardımcısı John Doyle, “TL’de bugün yaşanan hareketlilik devasa olsa da biraz daha geniş vakit aralığına baktığımızda TL’nin kıymeti Perşembe günkü düzeylerde. Hükümet bu planı nasıl uygulayacağını şimdi açıklamadı” dedi.
Baki Demirel: Toplumsal maliyeti kur atağına nazaran daha düşük olabilir
Yalova Üniversitesi İktisat Kısmı’ndan Doç. Dr. Baki Demirel, “Kur artışındaki hızlanma düşer ve hatta geri çekilme devam ederse bence bu uygulamanın toplumsal maliyeti kur atağının devam etmesine nazaran çok daha düşük olacaktır” dedi.
Demirel aksi takdirde borç yükünün artması nedeniyle devletin borcunu ödeyemeyeceği tasası yaratarak ülke risk primini ve hasebiyle dış borçlanma faizini yükseltebileceğini, bu yüzden riskli olduğunu vurguladı.
Dani Rodrik: Faizler artmadıkça kur farkı da devlete binecek
Harvard Üniversitesi’nden Dani Rodrik, bu kararın “faiz enflasyona yol açar” anlayışıyla dengeli olduğunu, bu anlayışın gerçek olması durumunda düşük faiz, düşük enflasyon ve düşük kur istikrarı oluşturmanın mümkün olabileceğini söyledi ve ekledi:
“Ama yok şayet enflasyon beklentileri (ve hasebiyle artan kur) iktisattaki temel makro dengesizliklerden kaynaklanıyorsa, bu karar olsa olsa fakat günü kurtarır.
“Çünkü (daha yavaş da olsa) kur artmaya devam edecek, faizler artmadıkça da kur farkı devlete binecektir. (Dövize çevrilebilir mevduatları hatırlayan var mı?)”
Reuters ajansına konuşan Swissquote Bank’ten kıdemli analist İpek Özkardeşkaya, iktisadın “freni patlamış bir kamyon” üzere gözüktüğünü söyledi.
Erdoğan’ın açıkladığı adımların alışılmış iktisat siyasetlerinden farklı olduğuna dikkat çeken Özkardeşkaya, “Türkiye karmaşık bir süreçten geçiyor. Artık oyunu kurallarına nazaran oynamıyorlar. Alışılmışın dışında her adım stratejiyi daha da karmaşıklaştırıyor ve bu kriz idaresinin başarılı olup olmayacağına dair bir öngörüde bulunmayı imkansız kılıyor” dedi.
Erinç Yeldan: O vakit TCMB ne diye kendi faizini düşürüyor?
Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan “Döviz kuru ile mevduat ortasındaki fark devlet tarafından ödenecek ise faiz getirisi piyasa şartlarına nazaran yükseltilecek demektir. O vakit TCMB ne diye kendi faizini düşürüyor?” diye sordu.
Merkez Bankası bilgilerini paylaşan iktisatçı Altuğ Özaslan, vadeli mevduatta 1,29 trilyon TL bulunduğunu, aylık mevduat faizi yüzde 2 iken son bir ayda dolar/TL kurunun yüzde 10 yükseldiğini, devletin ödemesi gereken yüzde 8’lik farkın 103,2 milyar TL’ye denk geldiğini söyledi ve ekledi:
“Bu para arzından birebir meblağda artış demektir ve çok önemli enflasyonist tesiri olur. Sürdürülemez…”
York Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olan siyasal iktisatçı Ali İstek Güngen, kur riskinin üstlenilmesinin Merkez Bankası ve Hazine’ye ne üzere yükler getirebileceğini hesaplamak gerektiğini söyledi ve “Kısa periyodik, riskli ve ama Erdoğan idaresine vakit kazandıran ataklar. Kanımca şapkadan son tavşan çıktı” dedi.
Finansal analist ve bağımsız enflasyon hesaplama araştırma kümesi ENAG üyesi Mehmet Çağdaş İşim, bunun geçmişte de denenen “dövize çevrilebilir mevduat” prosedürü olduğunu ve “yüksek enflasyon, tüplerin karneyle dağıtılması ve ekmek kuyruklarına yol açtığını” aktardı.
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe “Fazla heyecanlanmayın. Geçmişe dönük bir şey yok. Bundan sonra dövize endeksli bono satacaklar. Aslında bu örtülü faiz artışıdır” dedi.
İktisatçı Arda Tunca, kur artışıyla faiz ortasındaki farkın kim tarafından, hangi kaynakla ödeneceğinin belgisiz olduğuna dikkat çekti ve “Devlet, bir bankaya mı dönüşecek? Tam bir karmaşa!” sözlerini kullandı.
Ümit Akçay, bu adımla kamu bütçesinin genel seçim öncesinde kullanılmaya başlandığını belirtti ve ekledi:
“En büyük sorun içerideki döviz talebiydi. Devlet, mevduat faizi ile kur artışı ortasındaki farkı garanti ediyorsa bu talep gevşeyebilir.”
BlueBay Varlık İdaresi’nden Timothy Ash, bu adımların iktisada dair mevcut meseleleri çözmediğini belirtti ve dolarizasyon sorununu özel kesimden kamuya aktardığını söyledi.
İlhan Döğüş, Merkez Bankası’nın ihracatçılara ileri vadeli kur sayısı vermesinin “örtük sabit kur rejimi” olduğunu yazdı.
Uğur Gürses ise Twitter hesabından iki soru sordu:
“Dalgalı kur rejiminde Merkez Bankası hedge fon üzere mi iş yapacak?
“‘TL’den kaçmayın diye size dövize endeksli enstrüman sunuyoruz’ diyen krizi çözebilir mi, derinleştirir mi?”
Burcu Ünüvar da “Yanlışı, yanlışla düzeltemezsin!” tabirlerini kullandı.